Νεογνικός ίκτερος και θηλασμός, Τσακίρη Δέσποινα, Μαία / IBCLC

Νεογνικός ίκτερος και θηλασμός, Τσακίρη Δέσποινα, Μαία / IBCLC

Μύθος: Ο θηλασμός πρέπει να διακόπτεται μέχρι να υποχωρήσει ο ίκτερος.
Αλήθεια: Σχεδόν ποτέ δε χρειάζεται να σταματήσει ο θηλασμός εξαιτίας του ίκτερου. Όχι μόνο δεν είναι απαραίτητο, αλλά δεν είναι και καλό για το μωρό. Η διακοπή του θηλασμού ακόμη και για μία μέρα μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη διακοπή του θηλασμού και άλλα προβλήματα.

Γιατί τα νεογέννητα μωρά παθαίνουν συχνά ίκτερο;
Η χολερυθρίνη είναι μία χρωστική που σχηματίζεται στο σώμα μας φυσιολογικά κατά την καταστροφή των ερυθροκυττάρων του αίματος και το μεταβολισμό της αιμοσφαιρίνης που περιέχουν. Αυτή η χρωστική όταν η συγκέντρωσή της στο αίμα ξεπερνά κάποιο όριο κάνει τα νεογέννητα μωρά να φαίνονται κίτρινα. Επειδή είναι λιπο-διαλυτή (δηλαδή διαλύεται μόνο σε λίπος), το σώμα για να την αποβάλλει πρέπει να τη μετατρέψει σε υδατο-διαλυτή. Αυτή η διαδικασία γίνεται στο ήπαρ (συκώτι) και έτσι αποβάλλεται στο έντερο ενώ ένα μικρό ποσοστό επαναρροφάται φυσιολογικά και πάλι μέσα στο σώμα (εντερο-ηπατική κυκλοφορία). Η λιπο-διαλυτή χολερυθρίνη ονομάζεται και έμμεση ή ασύζευκτη ενώ η υδατο-διαλυτή της μορφή άμεση ή συνεζευγμένη.

Φυσιολογικά τα νεογέννητα έχουν μεγαλύτερη μάζα ερυθροκυττάρων σε σχέση με τους ενήλικες και τα ερυθροκύτταρα τους έχουν μικρότερο χρόνο ζωής με αποτέλεσμα να δημιουργείται μεγαλύτερο φορτίο χολερυθρίνης. Ταυτόχρονα το ήπαρ (συκώτι) των νεογνών είναι σχετικά ανώριμο και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στο μεταβολισμό της χολερυθρίνης τις πρώτες ημέρες ζωής. Αυτοί οι παράγοντες ευθύνονται κυρίως για την εμφάνιση του φυσιολογικού νεογνικού ικτέρου.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της χολερυθρίνης όπως σε περιπτώσεις όπου το μωρό γεννιέται πρόωρα, σε ασυμβατότητα της ομάδας αίματος ανάμεσα στη μητέρα και το μωρό, και σε πολλές άλλες παθολογικές καταστάσεις (λοιμώξεις, υποθυρεοειδισμός, μεταβολικά νοσήματα και άλλα). Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε για παθολογικό νεογνικό ίκτερο και πρόκειται κυρίως για αμέσου τύπου υπερχολερυθριναιμία. Επειδή σε αρκετές περιπτώσεις φυσιολογικού νεογνικού ικτέρου μπορεί να συνυπάρχουν και παθολογικά αίτια, στη σύγχρονη βιβλιογραφία υπάρχει η τάση να καταργηθούν οι όροι παθολογικός και φυσιολογικός και τείνει να επικρατήσει ο όρος νεογνικός ίκτερος ή νεογνική υπερχολερυθριναιμία.

Ένας άλλος μηχανισμός που αναφέρθηκε ήδη είναι η εντερο-ηπατική κυκλοφορία. Σε μερικά μωρά συμβαίνει αυξημένη εντεροηπατική κυκλοφορία επειδή το έντερό τους δεν έχει καλή κινητικότητα και δεν κάνουν αρκετές κενώσεις. Παραδείγματα αποτελούν τα νεογέννητα με υποθυρεοειδισμό, απόφραξη του εντέρου και άλλα προβλήματα. Τα μωρά που δε θηλάζουν αρκετά συχνά, ή δε θηλάζουν αρκετά (όπως συμβαίνει πολύ συχνά στα μαιευτήρια όπου δίνεται λανθασμένη οδηγία για περιορισμό του θηλασμού σε 10 λεπτά ανά γεύμα και θηλασμό ανά τρίωρο) δεν κάνουν αρκετές κενώσεις με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από ίκτερο. Αυτός ο τύπος ίκτερου εμφανίζεται συνήθως τις πρώτες 2-4 ημέρες και ονομάζεται ίκτερος σχετιζόμενος με μητρικό θηλασμό. Πιο ορθά όμως, ο Dr. Newman τον αποκαλεί ίκτερο από μη αρκετό μητρικό γάλα.

Έτσι πολλοί πιστεύουν ότι συχνά τα νεογέννητα παθαίνουν ίκτερο τις πρώτες ημέρες της ζωής τους από το μητρικό γάλα ενώ αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι παθαίνουν ίκτερο γιατί δεν παίρνουν αρκετό μητρικό γάλα. Αυτά τα μωρά μπορεί να είναι κυριολεκτικά όλη μέρα πάνω στο στήθος της μητέρας τους αλλά να μη θηλάζουν αποτελεσματικά. Για αυτό τα μωρά που έχουν ίκτερο τις πρώτες ημέρες ζωής θα πρέπει να εκτιμώνται από κάποιο έμπειρο σύμβουλο θηλασμού προκειμένου να διευκρινιστεί αν το μωρό θηλάζει αποτελεσματικά. Αν θηλάζει σωστά, ο ίκτερος θα ελαττωθεί τις επόμενες ημέρες. Δεν έχει λοιπόν νόημα να σταματούμε το θηλασμό σε αυτές τις περιπτώσεις. Ούτως ή άλλως το μωρό δε θηλάζει. Το πρόβλημα δεν είναι ο θηλασμός αλλά η έλλειψη θηλασμού. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διορθώσουμε το θηλασμό.

Αν δεν είναι δυνατόν να διορθώσουμε τη στάση και την προσκόλληση του μωρού στο στήθος ή το ίδιο το μωρό δεν είναι ικανό να θηλάσει αποτελεσματικά, τότε είναι σημαντικό η μητέρα να ξεκινήσει να αντλεί γάλα για το μωρό της. Το πρωτόγαλα είναι εξαιρετικό καθαρκτικό και έτσι το μωρό κάνει περισσότερες κενώσεις και αποβάλλει τη χολερυθρίνη. Σπάνια χρειάζεται η χορήγηση συμπληρώματος (βρεφικού γάλατος) στο μωρό. Η διακοπή του θηλασμού σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα να διακοπεί ο θηλασμός πριν τον πρώτο μήνα ζωής. Η συνέχιση του θηλασμού σε παιδιά με ίκτερο που κάνουν φωτοθεραπεία δε σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα επιπλοκών. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που θηλάζουν αποκλειστικά και είναι σε φωτοθεραπεία παρουσιάζουν μία μικρή καθυστέρηση στην απάντηση στη φωτοθεραπεία, αλλά η συνολική διάρκεια της φωτοθεραπείας δε διαφέρει σε σχέση με αυτά που παίρνουν συμπληρώματα [Paediatr. Child Health 2007;12(5):1B-12B].

Ο ίκτερος από μητρικό γάλα είναι ένας άλλος συχνός τύπος ίκτερου που εμφανίζεται μετά την πρώτη εβδομάδα ζωής και συνήθως η χολερυθρίνη αυξάνεται μέχρι τη 2η εβδομάδα ζωής (έως 15-25 mg/dl) και παραμένει σε υψηλά επίπεδα για άλλες δύο εβδομάδες ως παρατεινόμενος ίκτερος (με αύξηση της εμμέσου χολερυθρίνης) και στη συνέχεια υποχωρεί. Παρατεινόμενος ίκτερος παρατηρείται σε ποσοστό 20-30% των μωρών που θηλάζουν και μπορεί να διαρκέσει και 3 μήνες μετά τη γέννηση. Η διάγνωση μπαίνει εξ’ αποκλεισμού, εφόσον είμαστε σίγουροι ότι το μωρό τρέφεται σωστά και καταπίνει μητρικό γάλα κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Αυτός ο ίκτερος δεν είναι επικίνδυνος για το μωρό. Αντίθετα, σε αυτές τις περιπτώσεις η χολερυθρίνη μάλλον κάνει καλό προστατεύοντας από επικίνδυνες οξειδωτικές ουσίες.

Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι η αμέσου τύπου υπερχολερυθριναιμία χρήζει περαιτέρω διερεύνησης γιατί υποκρύπτει παθολογικά αίτια. Η γαλακτοζαιμία για παράδειγμα είναι σπάνιο μεταβολικό σύνδρομο που μπορεί να εμφανιστεί με υπερχολερυθριναιμία αμέσου τύπου. Στις περιπτώσεις αυτές το σώμα δε μπορεί να μεταβολίσει τη γαλακτόζη, που υπάρχει στο γάλα, με αποτέλεσμα να συσσωρεύεται στο σώμα και να προκαλεί βλάβες. Αυτός είναι και ένας από τους πολύ λίγους λόγους που αντενδείκνυται ο μητρικός θηλασμός.

Αυτό που πρέπει να καταλάβουν πολλοί -και ακούγεται ειρωνικό να πρέπει να πειστεί κανείς ότι ο μητρικός θηλασμός αποτελεί το φυσιολογικό και φυσικό τρόπο σίτισης των βρεφών. Στα αποκλειστικά θηλάζοντα βρέφη, με καλή πρόσληψη βάρους ένα ποσοστό έχουν ίκτερο και αυτό είναι φυσιολογικό! Αντίθετα, θα πρέπει να ανησυχούμε για τα βρέφη που πίνουν συμπλήρωμα και δεν έχουν ίκτερο. Το θηλάζον βρέφος πρέπει να είναι το αναμενόμενο μοντέλο και όχι αυτό που πίνει ξένο γάλα (Dr. Newman).

Για το λόγο αυτό δε χρειάζεται να διακόπτουμε το θηλασμό για 24-48 ώρες όπως πολλοί προτείνουν για να επιβεβαιώσουμε τη διάγνωση. Μάλιστα και πάλι ο Dr. Newman με το σκωπτικό του ύφος προτείνει το εξής: Δε θα έπρεπε να ανησυχούμε για το ικτερικό βρέφος που θηλάζει αλλά αντίθετα θα έπρεπε να λέμε στη μητέρα που δε θηλάζει το παιδί της και που δεν είναι ικτερικό «Η χολερυθρίνη του παιδιού σου είναι πολύ χαμηλή. Μάλλον δεν είναι επικίνδυνο, αλλά για να είμαστε σίγουροι ότι το ξένο γάλα τη κρατά σε χαμηλά επίπεδα, θα ήθελα να θηλάσεις το παιδί σου για λίγες ημέρες, έτσι ώστε τα επίπεδα της χολερυθρίνης να αυξηθούν στο φυσιολογικό». Τι κρίμα που ποτέ δε θα συμβεί κάτι τέτοιο!

Τσακίρη Δέσποινα, Μαία/ IBCLC
Μέλος της Ελληνικής Ψυχοπροφυλακτικής Εταιρείας
Σύμβουλος για την Ψυχική Υγεία της Μητέρας και του Παιδιού

Βιβλιογραφία

– Newman J, MD, Pitman T. The Ultimate Breastfeeding Book of Answers. 2006
– Αιματολογία Νεογνού. Ημερίδα ΕΑΕ 2008. Εισήγηση: Νεογνική Υπεροχολερυθριναιμία. Τάνια Σιαχανίδου.
– Paediatr. Child Health 2007;12(5):1B-12B. Guidelines for detection, management and prevention of hyperbilirubinemia in term and late preterm newborn infants (35 or more weeks’ gestation). Fetus and Newborn Committee, Canadian Paediatric Society (CPS)